فلفل نبین چه ریزه بشکن ببین چه تیزه. میدونیم واستون سوال شده که این ضرب‌المثل چه ربطی به این بلاگ داره !یکم صبر کنین تا خودتون متوجه بشید.
وقتی متنی توسط نویسنده نوشته میشه درست شبیه یک مسجمه نیمه کاره‌ست که نیاز به چندین مرحله چکش کاری و ریزه کاری‌های مخصوص خودش رو داره تا تبدیل بشه به یک اثر فاخر و ایده‌آل. اون مجسمه ساز می‌دونه اگه چکش کاری ها و ریزه‌کاری‌های مجسمه انجام نشه، نه تنها دیده نمیشه بلکه یک اثر ناقص باقی می‌مونه! نویسنده یک متن هم اینو خوب می‌دونه که نوشته‌ش (از پایان‌نامه و مقاله بگیر تا کتاب و داستان و رمان) بعد اینکه نوشته شد، نیاز داره توسط یک ویراستار ماهر با ابزار ویرایش چکش کاری بشه و با انجام ریزه کاری‌های نهایی، تبدیل بشه به یک متن کامل و تروتمیز. بله درست فهمیدین ویرایش متن دقیقا همون مرحله‌ایه که خیلی ها فکر می‌کنند سادست و به راحتی ازش می‌گذرن؛ در حالی که خیلی ها نمی‌دونن استفاده اشتباه از نقطه یا ویرگول مفهوم مورد نظر و اصلی نویسنده رو تغییر میده و متن رو به بیراهه بکشونه . ساده‌تر بگم ویرایش همون فلفل ریرست که خیلی هم تند و تیزه. تا آخر این بلاگ همراهمون باشید که قراره هرچیزی که به ویرایش مربوط میشه رو در اختیارتون قرار بدیم.
در این مقاله می‌خوانیم :
ویرایش متن چیست؟
ویرایش در لغت به معنای زیاد یا کم کردن مطلب، تصحیح و تنقیح متن و به زبان انگلیسی همون Editing هستش.
ویراستاری و ویرایش متن علاوه بر اینکه یک هنره، یک شغل و حرفه هم هست که در اون ویراستار( شخصی که ویرایش متن رو انجام میده) از جهات مختلف یک نوشته رو مورد بررسی قرار میده و ویرایشش میکنه تا در نهایت یک اثر بدون نقص از نظر نگارشی، ساختاری و محتوایی تحویل نویسنده بده که در نهایت توسط سایت، دانشگاه یا نشریه‌ای بدون نگرانی از ریجکت شدن پذیرفته بشه.
البته اغلب نویسنده‌ها در پایان یک بار نوشته خودشون رو ویرایش می‌کنن، اما این ویرایش متن نمیتونه حرفه‌ای و اصولی بوده باشه و قطعاً نیاز داره تا توسط متخصص ویراستاری بررسی بشه. ویرایش متن انواع مختلفی داره که در ادامه به توضیح و معرفی هر کدوم به طور کامل می‌پردازیم.
از اونجایی که باید کار ویرایش رو به کاردونش بسپری، اگه کار ویرایشی داشتین می‌تونید با خیال راحت از هر جهت سفارشتون رو به لیکو بسپارید. در ضمن نیازی نیست نگران قیمت و کیفیت کار باشید؛ چون لیکو تضمین میکنه به بهترین نحو نوشته شمارو ویرایش کنه!
ویراستار کیست؟ ویراستار خوب چه ویژگی هایی داره؟
همونطور که حتما تا اینجا متوجه شدید ویراستاری کار هرکسی نیست از طرفی کار اونقدر ساده‌ای هم نیست که بدون تخصص و تجربه کافی بشه انجامش داد؛ به کسی که کار ویراستاری یا ویرایش متن انجام میده میگن ویراستار. شاید واستون سوال شده باشه یک ویراستار باید چه ویژگی هایی داشته باشه که تبدیل بشه به یک ویراستار خوب و حرفه‌ای؟ چند مورد از ویژگی هایی که هر ویراستار متخصصی باید داشته باشه شامل موارد زیر میشه:
- زبان و ادبیات فارسی رو خوب بشناسه و ترجیحا دانش‌آموخته ادبیات فارسی باشه .
- با‌حوصله و صبور باشه و از اشتباهات کوچیک نگذره چون همین اشتباه های کوچیک و ناچیزن که یهو رو هم جمع میشن و در نهایت کیفیت کار رو پایین میارن .
- از دید یک خواننده به متن نگاه کنه نه یک نویسنده
- قبل از انجام ویرایش درباره موضوع مربوطه به نوشته مطالعه کنه تا بدونه داستان از چه قراره و مهم تر از اون نوشته قراره چه پیامی رو به مخاطب برسونه .
- سبک نویسنده رو حفظ کنه .
- در طول مسیر ویرایش با نویسنده ارتباط داشته باشه و تبادل نظر کنه تا قسمت های مهم از نظر نویسنده حفظ بشن و سوتفاهمی پیش نیاد .
- ویراستار خوب باید یک خوب هم باشه ولی خودشو از نویسنده اصلی بالاتر ندونه !
- ویراستاری رو دوست داشته باشه تا روزایی که فشار کاری زیادی کم نیاره و جا نزنه!
کی از خدمات ویرایش متن استفاده کنیم کی نه؟
نکته ای که حائز اهمیته اینه که یکسری از متون به نسبت ویژگی و موضوعشون باید دست نخورده باقی بمونن و دستخوش تغییر و ویرایش نشن. نوشته های ادبی مثل اشعار و داستان های کهن که جزئی از آثار فرهنگی و هنری و ملی محسوب میشن دقیقاً نمونه ای از متونی هستن که نباید ویرایشی روی اون ها صورت بگیره. برای مثال کلماتی جایگزین لغات انتخابی شاعر نشه، جمله‌بندی ها تغییر نکنه یا اگر هم ویرایشی صورتی میگیره طوری نباشه که مفهوم مدنظر شاعر یا نویسنده رو نرسونه؛ چون این آثار هر کدوم به تنهایی حامل پیام نهفته‌ای هستن که شاعر قصد داشته به دست آیندگان برسونه به همین دلیله که نباید دستخوش ویرایش های آنچنانی قرار بگیرن.
اما از طرفی دیگه پایان‌نامه ها یا مقالات باید بسیار ریزبینانه، جزئی و با دقت بالا بررسی و ویرایش بشن. چون موضوع پایان‌نامه ها و مقالات عمدتاً داده های علمی هستن و آثار علمی باید داده‌هایی درست و بدون اشتباه باشن؛ پس میشه گفت ویرایش اون ها از مهم‌ترین مراحلیه که باید با وسواس بیشتری انجام بشه. پس برای این دست از نوشته‌ها بباید از خدمات ویرایش متن استفاده کنیم.
انواع ویرایش
ویرایش در سه دسته کلی دسته بندی میشه که در ادامه هر کدوم رو تا حدی که از حوصله‌تون خارج نباشه توضیح می‌دیم:
- ویرایش فنی/صوری 2. ویرایش زبانی/ساختاری 3. ویرایش محتوایی
ویرایش فنی/صوری
در این نوع از ویرایش متن سروکار ویراستار با ظاهر و صورت نوشته‌س؛ به این صورت که هراشتباه مربوط به ظاهر و شکل نوشته، اصلاح میشه. برخی از مواردی که ویراستار در ویرایش فنی بهشون می‌پردازه، شامل موارد زیر میشن:
1.تصحیح غلط های املایی: مثلا برخاستن،برخواستن / گذاردن،گزاردن
ویراستار باید با دقت متن رو بررسی کنه و مطمئن بشه کلمه ها در جای درستشون استفاده شدن یا نه .
- بررسی بندها و پاراگراف ها
- بررسی فاصله و نیم‌فاصله مثلاً: می نویسد (غ) می‌نویسد (ص)
- اعمال قواعد عدد‌نویسی ،فرمول‌نویسی، آوا‌نویسی و اعراب گذاری ها و اختصار های متنی
- بررسی علائم نگارشی و اصلاح آن‌ها
- مشخص کردن آغاز و پایان نقل‌قول ها و بررسی ارجاعات ،کنترل درستی مآخذ ها، پانوشت و یادداشت ها و تصحیح اشتباهات تایپی
- هماهنگی رسم‌الخط کلمات مثلاً: ابتدائی (غ) ابتدایی (ص)
ویرایش زبانی/ساختاری
در این مرحله ویراستار یکبار دیگه متن رو مورد بررسی قرار میده و موارد زیر رو در متن لحاظ میکنه
- بهتره از واژگان فارسی به جای واژگان غریبه استفاده بشه مثلاً: استفاده از (جدول) به جای (چارت) یا استفاده از (هشدار) به جای (اخطار)
- خوبه که ویراستار با دنیای ادبیات و آرایه های ادبی آشنایی داشته باشه تا بتونه تشخیص بده که هم آرایه ها از نظر ادبی درست هستن یا نه؛ و همچنین بررسی کنه که در جای مناسبی به کار گرفته شدن یا نه .
- باید زمان افعال و هماهنگی بین اون ها در متن بررسی بشه و اگر جایی فعلی به اشتباه استفاده شده، فعل درست جایگزین بشه .
- در خیلی از متن ها حتی نوشته‌های نویسندگان یا پژوهشگران بزرگ هم گاهی میشه استفاده نا‌بجا از را مفعولی رو دید؛ این مورد هم ویرایش زبانی/ساختاری مورد بررسی قرار میگیره.
- اگه جملاتی بی‌دلیل در متن طولانی هستن باید کوتاه و خلاصه بشن .
- ابهام زدایی از عبارت هایی که متناقض،مبهم و نارسا هستن .
خوبه بدونید که هدف نهایی از ویرایش ساختاری روان‌سازی و ساده سازی متن برای مخاطبه!
نیاز به ترجمه مقاله داری و قیمت و کیفیت ترجمه برات مهمه؟
ویرایش محتوایی
همونطور که از اسمش هم مشخصه ویرایش محتوایی متفاوت از دسته‌های دیگه ویرایش متنه و کاری با ساختار و حتی صورت نوشته نداره بلکه تمرکزش روی محتوای متنه. ویراستار با توجه به محتوا و زمینه متن، ویرایش رو شروع میکنه. نکته مهمی که نمیشه ازش چشم‌پوشی کرد اینه که ویراستار در وهله اول باید بدونه که ویرایش یک متن با محتوای داستانی، با یک متن با محتوای علمی کاملا متفاوته و به یک صورت نمیشه هرنوع متن رو ویرایش کرد و همچنین در گام بعدی، ویراستار باید در زمینه موضوع متن دانش و اطلاعات کافی داشته باشه تا هیچ قسمتی از محتوای متن به دلیل کمبود اطلاعات از دستش در نره. اونقدری رعایت این نکته مهمه که بعضی ها میگن ویراستار باید از خود نویسنده هم، بر مومضوع متن تسلط بیشتری داشته باشه !
برخی از مواردی که ویراستار در ویرایش محتوایی مورد توجه قرار میده.
- اصلاح مطالب نادرست و غیرعلمی
- حذف یا کاهش مطالب نامعتبر و بی‌مبنا
- حذف یا کاهش مطالب تکراری و غیرضروری
- بررسی و تصحیح پانوشت ها
- افزودن پانوشت (در صورت لزوم و با کسب اجازه از مولف یا مترجم)
علاوه بر اینها نکته مهمی که باید بهش توجه بشه اینه که ویراستار باید خیلی حواسش باشه طوری محتوا رو ویرایش نکنه که از مفهوم اصلی و مورد نظر نویسنده دور بشه و به کل محتوا تغییر پیدا کنه !
ویرایش رایانه‌ای
قدیما که این همه داستان و نوشته و مقاله و پایان‌نامه نبود، ویراستاران کار ویرایش متون رو به روش سنتی و با کاغذ و خودکار(شایدم مداد !) انجام میدادن؛ اما از وقتی که تعداد متن هایی که به ویرایش نیاز دارن خیلی زیاد شده دیگه اون روش ویرایش به قول خودمون کاغذ‌خودکاری جوابگو نیست و باید دنبال راه حلی براش بود .
امروزه ابزارهایی ساخته شدن که حاوی دستور های کلی‌ای برای یکپارچه و مرتب کردن متن هستن و به کمک ویراستاران اومدن. بعضی از نمونه های فارسی این ابزار ها میشه به پاکنویس، ویراستمند و ویراستیار اشاره کرد. با جایگزین شدن ویرایش دیجیتال کار ویرایش متن هم سریع‌تر پیش میره و هم انرژی کمتری از ویراستار گرفته میشه.
البته که ویراستاران نباید صرفا به این ابزار های دیجیتالی اکتفا کنن و خوبه که این ابزار ها رو به عنوان یه کمک ببینن و در نهایت خودشون متن رو مورد بررسی و بازبینی قرار بدن. خلاصه از حق نگذریم هرچقدر هم هوش مصنوعی کارش درست باشه ولی جای هوش انسانی رو نمیتونه بگیره. قبول دارید؟!
نمونه خوانی( proofreading)
در این مرحله که خان آخره کار ویرایش متنه و صد‌البته مهم‌ترین مرحله، متن یک بار دیگه و برای آخرین بار خونده میشه و هرجایی نیازمند بازبینی و اصلاح باشه به ویراستار اطلاع داده میشه. از اونجایی که خان آخره،proofreader یا نمونه‌خوان باید تمام دقت و تمرکزش رو بکار بگیره و وسواس زیادی به خرج بده. همچنین فرد نمونه‌خوان نباید نظر و علاقه شخصی خودشو دخیل کنه و باید توی چارچوب های مشخص شده و یا به عبارتی بهتر فقط نظر کارشناسی خودشو به ویراستار بگه.
پیشنهاد میشه فردی که برای نمونه‌خوانی انتخاب میشه شخصی غیر از نویسنده و ویراستار باشه؛ چرا که ویراستار درگیر جهات فنی و زیبا نویسی متن میشه و نویسنده هم چون متن به چشمش آشناست و به محتوا هم کاملا مسلطه، ناخودآگاه همه‌چیز رو درست می‌خونه!
سخن پایانی
توی این بلاگ سعی کردیم تمام نکاتی که برای ویرایش متن لازم بود رو در اختیارتون قرار بدیم و باز هم یادآوری کنیم ویراستاری علاوه براین که یک هنره یک تخصص و حرفه هم هست و هرکسی از پسش برنمیاد و نیازمند آموزش های مختص خودشه .
امیدواریم این بلاگ براتون مفید بوده باشه و اگه فکر می‌کنید نکته‌ای در مورد ویرایش متن جامونده یا سوالی در این باره دارید توی کامنتا بهمون بگین. منتظر نظرات و سوالاتتون هستیم.
اشتراک گذاری مقاله
مقالات مرتبط
